གཞི་རིམ་བར་མའི་བསླབ་གཞིའི་རིག་ཚན་རྣམས་གཞི་རིམ་གོང་འོག་གཉིས་ཀའི་བསླབ་གཞིའི་ནང་དོན་དང་ཟབ་ཚད། ཤེས་ཡོན་སྲིད་བྱུས་ལས་བསྟན་པའི་དགོས་དམིགས་བཅས་གཞིར་བཟུང་ཐོག བསླབ་གཞི་སོ་སོའི་ནང་དོན་འབྲེལ་མཐུད་དང་དཀའ་སླའི་གོ་རིམ་སོགས་འབྲེལ་ཆགས་ཤིང་དགོས་ངེས་ཀྱི་དམིགས་ཚད་ལེགས་སྒྲུབ་ཐུབ་པ་བཟོ་དགོས།
    གཞི་རིམ་བར་མའི་བསླབ་གཞིའི་རིག་ཚན་ནི། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་(འདིའི་ཁོངས་སུ་རིགས་ལམ་ནང་ཆོས་ཀྱང་འདུས་ཡོད།) ཨིན་ཡིག རྩིས་རིག ཚན་རིག སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་བཅས་དངོས་གཞིའི་བསླབ་གཞི་ཁག་དང༌། སྐད་ཡིག་གསུམ་པ། ཀམ་པུ་ཊར། བཟོ་རིག་པ། འཕྲོད་བསྟེན་དང་ལུས་སྦྱོང༌། ཟློས་གར། ཞི་བདེའི་སློབ་སྦྱོང་བཅས་བསླབ་གཞི་འཕར་མའི་ངོ་བོར་འཇོག་རྒྱུ།

༥་༡    སྐད་ཡིག

    སྐད་ཡིག་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཆེས་རླབས་ཆེན་གྱི་གསར་གཏོད་ཅིག་ཡིན། དེ་ནི་མིའི་རིགས་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་འདྲིས་དང་མཉམ་འབྲེལ། མི་རབས་ནས་མི་རབས་བར་ཤེས་ཡོན་གསོག་སྒྲུབ་བཅས་བྱེད་པའི་ལག་ཆ་གཙོ་བོ་དེ་ཡིན། མི་རིགས་ཤིག་གི་དར་རྒུད་ནི་གཙོ་བོ་སྐད་ཡིག་ལ་རག་ལས་ཡོད། དེར་བརྟེན། སྐད་ཡིག་སློབ་སྦྱོང་ནི་སྤྱིར་བཏང་གི་སློབ་སྦྱོང་ཞིག་མ་ཡིན་པར། མི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་མ་འོངས་མདུན་ལམ་ལ་འགན་འཁུར་བའི་ལས་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན།
    བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་གཞི་རིམ་ཤེས་ཡོན་སྲིད་བྱུས་ནང་གཞི་རིམ་བར་མའི་སྐབས་སུ་སྐད་ཡིག་གསུམ་བསླབ་རྒྱུའི་གཞི་རྩའི་ལམ་སྟོན་ལྟར། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་སྐད་ཡིག་དང་པོར་བཞག་སྟེ་སློབ་སྦྱོང་གི་བརྒྱུད་ལམ་གཙོ་བོར་བསྟེན་རྒྱུ་དང༌། དེ་བཞིན་ཨིན་ཇིའི་སྐད་ཡིག་ནི་སྐད་ཡིག་གཉིས་པར་འཇོག་རྒྱུ། སྐད་ཡིག་གསུམ་པ་ནི་གནས་ཡུལ་ས་ཁུལ་གྱི་སྐད་ཡིག་གམ། ཧིན་དིའི་སྐད་ཡིག་སློབ་ཁྲིད་བྱ་དགོས།

༥་༡་༡    སྐད་ཡིག་དང་པོ། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

    བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ནི་བརྗོད་དོན་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཆེ་ཞིང༌། ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་སྒྲ་དོན་གཟུགས་གསུམ་གྱི་འགྱུར་བ་ཆེས་ཉུང་བའི་ཕུལ་བྱུང་གི་ཡིག་རིགས་ཤིག་ཡིན། དེར་བརྟེན། བོད་ཡིག་སློབ་འཁྲིད་སྐབས་སུ་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་དོན་གཞི་རྩར་བཟུང་སྟེ་བོད་ཡིག་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་རྣམས་རྒྱུན་འཛིན་ཡོང་ཐབས་བྱ་དགོས། གཞི་རིམ་བར་མའི་སྐད་ཡིག་དང་པོ་བོད་ཡིག་ཁོངས་སུ་གཙོ་བོ་སྐད་ཡིག་གི་རྨང་གཞིར་གྱུར་པའི་བརྡ་དག་དང༌། རྩོམ་རིག རིགས་ལམ་ནང་ཆོས་བཅས་བསླབ་གཞིར་བཞག་སྟེ། བོད་ཡིག་བསླབ་གཞིའི་ནང་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པ་དང་རྩོམ་རིག་གཉིས་ཡ་མ་བྲལ་བའི་སྒོ་ནས་དམ་འཛིན་བྱ་དགོས།
    གཞི་རིམ་བར་མའི་བོད་ཡིག་བསླབ་གཞི་ལས་སྐད་ཡིག་སློབ་ཚན་ནི་བོད་ཡིག་དགེ་རྒན་གྱིས་འཁྲིད་དགོས་པ་དང༌། རིགས་ལམ་ནང་ཆོས་སློབ་ཚན་ནི་གཙོ་བོ་ཆོས་དགེ་རྣམས་ཀྱིས་འཁྲིད་སྟོན་བྱ་དགོས། བོད་ཡིག་རྒྱུགས་སྤྲོད་སྐབས་རིགས་ལམ་ནང་ཆོས་ལ་བརྒྱ་ཆ་༢༠ དང༌། སྐད་ཡིག་ལ་བརྒྱ་ཆ་༨༠ བཅས་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་ཡིན།
    རྩོམ་རིག་སློབ་ཚན་གྱི་ནང་དོན་ནི། བོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཡ་རབས་གོམས་སྲོལ་དང༌། མི་སྣ་དང་ཤུལ་དངོས་གྲགས་ཅན། ཐུན་མོང་དང་ཐུན་མིན་རིག་གནས་ངོ་སྤྲོད་བཅས་ཀྱི་སྒོ་ནས་སློབ་ཕྲུག་རྣམས་བོད་དང་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཐོག་དགའ་སྤོབས་བསྐྱེད་པ། འཇིག་རྟེན་ཞི་བདེའི་དེད་དཔོན་སྤྱི་ནོར་ྋགོང་ས་ྋསྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གི་ཤེས་ཡོན་སློབ་སྦྱོང་དང་ཡ་རབས་བཟང་སྤྱོད་སོགས་ཀྱི་བཀའ་སློབ་གནད་བསྡུས། དེང་དུས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་དང་སློབ་ཕྲུག་བརྗོད་གཞི་བྱས་པའི་རྩོམ་ཡིག་འབྲི་དཔེ་བཅས་དང༌། ཇི་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་རྩོམ་འབྲིའི་རྒྱུན་ཤེས་གང་འཚམས། ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཕུལ་བྱུང་རྩོམ་ཡིག་གཅིག་ལས་མི་ཉུང་བ་བཅས་གཞི་རིམ་བར་མའི་བསླབ་གཞིར་འཇོག་དགོས།
    གཞི་རིམ་བར་མའི་བོད་ཡིག་བསླབ་གཞིའི་རྣམ་པ་ནི། ཚིག་ལྷུག་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་ཐོག་གོ་བདེའི་ཚིགས་བཅད་གང་འཚམས་འགོད་རྒྱུ། སློབ་ཚན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་ཕལ་ཆེ་བ་ཇི་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྩོམ་ཚུལ་ཡིན་པ་མ་ཟད། འབྲི་ཐབས་ཀྱང་གཙོ་བོ་རྒྱས་བཤད་དང༌། བཀོད་འབྲི། གསལ་བཤད། དུང་སེམས་མཚོན་པ་སོགས་ཀྱི་ཐབས་རྩལ་སྤྱོད་རྒྱུ། བསླབ་གཞིར་བཀོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་ཚང་མའི་མིང་ཚིག་དང༌། ཚིག་སྦྱོར། ནང་དོན་བཅས་དག་ཅིང་གྲིམ་པ། འབྲེལ་ཆགས་པ། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་དོན་དང་མཐུན་པ་དགོས།
    གཞི་རིམ་བར་མའི་བོད་ཡིག་ཚོགས་ཐུན་གོ་སྒྲིག་བྱེད་སྟངས་ནི། ཉིན་རེར་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཚོགས་ཐུན་༡ ལས་མ་ཉུང་བ་དང༌། རིགས་ལམ་ནང་ཆོས་ཚོགས་ཐུན་ནི་བདུན་རེར་ཚོགས་ཐུན་༢ ལས་མི་ཉུང་བའི་ཐོག སྔ་དགོང་གི་དུས་ཚོད་གང་འོས་སུ་ཆོས་དགེ་བརྒྱུད་འཁྲིད་སྦྱོང་གི་ལས་རིམ་གོ་སྒྲིག་བྱ་དགོས།
    འཛིན་རིམ་སོ་སོའི་བསླབ་གཞིའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་གཤམ་གསལ།   

 འཛིན་རིམ་དྲུག་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

བརྡ་དག
ཀ)     ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་ནང་གསལ་ཕྲད་གཞན་དབང་ཅན་དང་རང་དབང་ཅན་རྣམས་ཀྱི་གོ་དོན་དང༌། སྦྱོར་ཚུལ། འཇུག་ཡུལ་བཅས་ཤེས་པའི་ཐོག རང་སྟོབས་ཀྱིས་ངོས་འཛིན་དང་དཔེ་བརྗོད་འབྲི་བརྗོད་ཐུབ་པ།
ཁ)     ཉུང་མཐར་རྒྱུན་སྤྱོད་མིང་ཚིག་གསར་པ་༥༠༠ ཙམ་དཔོད་བྲིས་དང་བཀོལ་སྤྱོད་ཐུབ་པ།
ག)     སྒྲ་གདངས་ཉེ་བའི་ཡི་གེའི་གོ་དོན་སྐོར་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་རྒྱུན་སྲོལ་གྱི་དག་ཡིག་གང་རུང་ཞིག་བློ་འཛིན་ཐོག་སློབ་ཁྲིད་བྱ་རྒྱུ།
ང)     འཛིན་རིམ་ལྔ་པའི་སྐབས་ནས་བློ་འཛིན་བྱས་པའི་ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་གི་རྩ་བ་བློ་ལ་ངེས་པའི་ཐོག རྟགས་འཇུག་གི་དཀའ་གནད་གསལ་བའི་མེ་ལོང་གི་རྩ་བ་བློ་འཛིན་བྱ་དགོས།

རྩོམ་རིག
ཀ)    ཇི་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་འབྲི་དཔེ་ཁག་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད། ཇི་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་གི་རྒྱུ་ཆ་ངོས་འཛིན། རྩོམ་ཡིག་འགོ་འཛུགས་དང་མཇུག་བསྡུ། བརྗོད་དོན་གཙོ་བོ་མཚོན་ཐབས་སོགས་གཞི་རྩའི་ནུས་རྩལ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་དགོས།
ཁ)    ཆུང་དུས་ནས་རྩོམ་ཡིག་འབྲི་བའི་གོམས་གཤིས་འཇགས་སླད། ལོ་རེར་ཉུང་མཐར་རྩོམ་ཡིག་༢༠ ལས་མི་ཉུང་བ་འབྲི་དགོས། སློབ་ཕྲུག་གི་རྩོམ་ཡིག་མཇུག་ཏུ་དགེ་རྒན་གྱིས་དཔྱད་བརྗོད་ཐུང་ཐུང་རེ་ངེས་པར་འབྲི་དགོས།
ག)    དགོངས་ཞུའི་ཡི་གེ་དང༌། ཉིན་ཐོ། གཏང་ཡིག་སོགས་སྟབས་བདེའི་རྒྱུན་སྤྱོད་རིགས་འབྲི་ཐུབ་པ།
ང)   རྒྱུན་སྤྱོད་ཀྱི་བྱ་ཚིག་དང༌། ཁྱད་ཚིག གཏམ་དཔེ། ལེགས་བཤད། བསླབ་བྱ་སོགས་ལ་སློབ་སྦྱོང་གིས་བློ་ངེས་ཐུབ་པ།
ཅ)    རྩོམ་ཡིག་སློབ་ཁྲིད་སྐབས་རྩོམ་འབྲིའི་ཤེས་བྱ་ཙམ་དུ་མ་ཟད། སུམ་རྟགས་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་ཡོད་ཤེས་བྱ་དང་ནུས་རྩལ་བཀོལ་སྤྱོད་གཏོང་ཕྱོགས་ཐོག་དམིགས་བསལ་ཤུགས་སྣོན་རྒྱག་དགོས།
ཆ)    འཛིན་རིམ་དྲུག་པའི་ནང་སྦྱོང་དང་སྦྱོང་ཚན་རྣམས་དབུ་མེད་ཡིག་ཆུང་ཐོག་འབྲི་དགོས།

    འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

བརྡ་དག
ཀ)     སུམ་ཅུ་པའི་ཕྲད་རང་དབང་ཅན་དང་གཞན་དབང་ཅན། སུམ་ཅུ་པའི་གཞུང་དུ་དངོས་སུ་མ་བསྟན་པའི་ཚིག་ཕྲད་གཞན་བཅས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཚུལ་སྐོར་གྱི་བསྐྱར་སྦྱོང་དང་ཟབ་འཇུག
ཁ)    དཀའ་གནད་གསལ་བའི་མེ་ལོང་གི་ནང་དོན་གཞིར་བཞག་ཐོག་མིང་གཞི་དང་སྔོན་འཇུག་གི་རྟགས་ཀྱི་དབྱེ་བ་དང༌། སྒྲ་དོན་གྱི་འཇུག་ཚུལ་བཅས་ལ་གོ་བ་ངེས་པར་བྱས་ནས། དངོས་པོ་བདག་གཞན་དང་དུས་གསུམ་གྱི་གཞི་རིམ་འགྲོ་སྟངས་ལ་སྦྱངས་བརྩོན་བྱས་པ་བརྒྱུད། དུས་རྒྱུན་ཡི་གེ་འབྲི་བརྗོད་སྐབས་བྱ་ཚིག་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་སྟངས་ལ་སྦྱོང་གོམས་ཡོང་ཐབས།
ག)    བྱ་ཚིག་གི་གཟུགས་འགྱུར་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་རྒྱུན་སྲོལ་གྱི་དག་ཡིག་གང་རུང་ཞིག་བློ་འཛིན་བྱ་དགོས།
ང)     ཉུང་མཐར་མིང་ཚིག་གསར་པ་༥༠༠ ཙམ་དཔོད་བྲིས་དང་བཀོལ་སྤྱོད་ཐུབ་པ།
ཅ)    དཀའ་གནད་གསལ་བའི་མེ་ལོང་གི་རྩ་ཚིག་བློ་འཛིན་ཐོག་བསླབས་ཟིན་པའི་ནང་དོན་རྣམས་ངེས་པའི་སྒོ་ནས་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་ཤེས་བྱ་རྣམས་རྒྱུན་གཏན་འབྲི་བརྗོད་སྐབས་བཀོལ་སྤྱོད་ཐུབ་པ་དགོས།

རྩོམ་རིག
ཀ)     ཇི་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་དང་རྩོམ་འབྲིའི་རྒྱུན་ཤེས་ཁག་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད། ཇི་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་གི་ནང་དོན་དབྱེ་ཞིབ་དང་བརྗོད་དོན་སྙིང་བསྡུས་བྱེད་ཚུལ་སོགས་གཞི་རྩའི་ནུས་རྩལ་གོང་མཐོར་གཏོང་དགོས།
ཁ)    སློབ་མའི་རྩོམ་འབྲིའི་ནུས་རྩལ་ཡར་རྒྱས་གཏོང་སླད། ལོ་རེར་ཉུང་མཐར་རྩོམ་ཡིག་༢༠ ལས་མི་ཉུང་བ་འབྲི་དགོས་རྒྱུ། སློབ་ཕྲུག་གི་རྩོམ་ཡིག་སོ་སོར་དགེ་རྒན་གྱིས་དཔྱད་བརྗོད་འབྲི་དགོས།
ག)     ཡིག་བསྐུར་རྣམ་གཞག་དང༌། རྒྱུན་སྤྱོད་ཡིག་རིགས་སྟབས་བདེ་འབྲི་སྤྱོད་ཀྱི་སྦྱོང་བརྡར་རང་རྐྱ་འཕེར་བ་ཡོང་ཐབས།
ང)     ཚིགས་བཅད་རྩོམ་ཡིག་འབྲི་སྟངས་སྐོར་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཏེ། སྟབས་བདེའི་ཚིགས་བཅད་རྩོམ་ཡིག་འབྲི་བརྗོད་ཀྱི་སྦྱོང་བརྡར་གནད་སྨིན་བྱ་དགོས།
ཅ)     སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གཏམ་དཔེ་དང༌། གླུ་ཚིག ལེགས་བཤད། བསླབ་བྱ་སོགས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད། སློབ་མ་ཚོས་རྒྱུན་གཏན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་བཀོལ་སྤྱོད་ལེགས་པར་ཐུབ་པ།
ཆ)     ཀློག་རྩལ་ཡར་རྒྱས་གཏོང་སླད་ཚིགས་བཅད་དང་ཚིག་ལྷུག་གང་རུང་གི་ཀློག་བལྟའི་སློབ་ཚན་གང་མང་གོ་སྒྲིག་དགོས་རྒྱུ་མ་ཟད། སློབ་ཚན་གྱི་དགོས་དམིགས་གཙོ་བོ་དམ་འཛིན་ཡོང་ཐབས་ཆེད། སློབ་ཚན་གྱི་འགོ་མཇུག་གང་རུང་དུ་ལམ་སྟོན་ཟུར་མཆན་ངེས་པར་འགོད་དགོས།
ཇ)    འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་ནང་སྦྱོང་དང་སྦྱོང་ཚན་རྣམས་ཚུགས་མ་འཁྱུག་ཐོག་འབྲི་སྦྱོང་ཚགས་ཚུད་བྱ་དགོས།   

 འཛིན་རིམ་བརྒྱད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག

བརྡ་དག
ཀ)     སྔོན་འཇུག་དང་རྗེས་འཇུག་གི་སྒྲ་དོན་གྱི་འཇུག་ཚུལ་སོགས་དཀའ་གནད་གསལ་བའི་མེ་ལོང་གི་ནང་དོན་མཇུག་སྐྱོང་གྲུབ་རྗེས། བྱ་བྱེད་ལས་གསུམ་དང༌། བདག་གཞན་དུས་གསུམ་སོགས་བྱ་ཚིག་གི་གཟུགས་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ཉེར་མཁོའི་ཤེས་བྱ་རྣམས་རང་རྐྱ་འཕེར་བའི་སྒོ་ནས་བཀོལ་སྤྱོད་ཐུབ་པ་བྱ་དགོས།
ཁ)    རྟགས་འཇུག་གི་གཞི་རིམ་ཤེས་བྱ་དང་ནུས་རྩལ་རྣམས་ཕྱོགས་བསྡུས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བཤར་སྦྱོང་གནད་སྨིན་སྤྲོད་རྒྱུ།
ག)    བྱ་ཚིག་གི་གཟུགས་འགྱུར་གཙོ་བོར་འཛིན་པའི་རྒྱུན་སྲོལ་གྱི་དག་ཡིག་གང་རུང་ཞིག་བློ་འཛིན་བྱ་དགོས།
ང)     ཉུང་མཐར་མིང་ཚིག་གསར་པ་༥༠༠ ཙམ་དཔོད་བྲིས་དང་བཀོལ་སྤྱོད་ཐུབ་པ།
ཅ)    མངོན་བརྗོད་རྒྱ་མཚོའི་ཆུ་ཐིགས་ནང་གསལ་ཉེར་མཁོའི་མངོན་བརྗོད་རྣམས་ཡིད་ངེས་ཐུབ་པ་དང་ཆབས་ཅིག རྒྱུན་གཏན་རྩོམ་འབྲིའི་ནང་བཀོལ་སྤྱོད་ཐུབ་པ་བྱ་དགོས།

རྩོམ་རིག
ཀ)     ཇི་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་དང་རྩོམ་འབྲིའི་ཤེས་བྱ་སྐོར་གྱི་སློབ་ཚན་གང་མང་བསླབ་གཞིར་བཞག་པ་བརྒྱུད། ཇི་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྩོམ་ཡིག་འབྲི་བའི་ནུས་རྩལ་གོང་མཐོར་གཏོང་དགོས།
ཁ)    རྒྱུན་གཏན་རྩོམ་འབྲིའི་གོམས་གཤིས་འཇགས་སླད། ལོ་རེར་ཉུང་མཐར་རྩོམ་ཡིག་༢༠ ལས་མི་ཉུང་བ་འབྲི་དགོས་རྒྱུ། སློབ་ཕྲུག་གི་རྩོམ་ཡིག་སོ་སོར་དགེ་རྒན་གྱིས་དཔྱད་བརྗོད་འབྲི་དགོས།
ག)     ཡིག་བསྐུར་རྣམ་གཞག་དང༌། རྒྱུན་སྤྱོད་ཡིག་རིགས་སྟབས་བདེ་འབྲི་སྤྱོད་ཀྱི་སྦྱོང་བརྡར།
ང)     སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གཏམ་དཔེ་དང༌། གླུ་ཚིག ལེགས་བཤད། བསླབ་བྱ་སོགས་ཀྱི་སྤྱོད་ཚུལ་སྐོར་གྱི་སྦྱང་གཞིའམ་སློབ་ཚན་བརྒྱུད་སློབ་མ་ཚོས་རང་སྟོབས་ཀྱིས་འབྲི་བརྗོད་ཐུབ་པ་དགོས།
ཅ)    སྙན་ངག་གི་སྤྱི་ཁོག་དང༌། རང་བཞིན་བརྗོད་པའི་རྒྱན་དང༌། དཔེ་རྒྱན། གཟུགས་རྒྱན་སོགས་ཉེར་མཁོའི་སྙན་ངག་གི་རྒྱན་གྱི་ངོ་སྤྲོད་གནད་བསྡུས་དང་སྦྲགས། སྙན་ངག་གི་ལམ་ནས་བྲིས་པའི་རྩོམ་ཡིག་ཁག་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་ཏེ་སློབ་མ་ཚོའི་རྩོམ་འབྲིའི་ནུས་རྩལ་གོང་མཐོར་གཏོང་རྒྱུ།
ཆ)     ཀློག་རྩལ་ཡར་རྒྱས་གཏོང་སླད་ཚིགས་བཅད་དང་ཚིག་ལྷུག་གང་རུང་གི་ཀློག་བལྟའི་སློབ་ཚན་གང་མང་གོ་སྒྲིག་དགོས་རྒྱུ།

༥་༢     རིགས་ལམ་དང་ནང་ཆོས།
    སློབ་སྦྱོང་གི་བརྒྱུད་རིམ་ནི་རྗོད་བྱེད་ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་ལ་བརྟེན་ནས་བརྗོད་བྱའི་དོན་འཁྲུལ་བ་མེད་པར་རྟོགས་པར་བྱེད་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ཞིག་ཡིན་གཤིས། གང་བསླབ་པར་བྱ་བའི་དོན་ལ་རང་སྟོབས་ཀྱིས་བརྟག་ཅིང་དཔྱད་པའི་སྒོ་ནས་འཁྲུལ་བ་བསལ་བའི་གཞོགས་འདེགས་ཆེད་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ཚད་མ་རིག་པའི་གཞུང་གི་སྔོན་འགྲོ་བསྡུས་གྲྭའི་སྐོར་གཞི་རིམ་བར་མའི་བསླབ་གཞི་གཙོ་གྲས་སུ་བཞག་སྟེ་སློབ་གཉེར་བྱེད་པ་དང་ཆབས་ཅིག སྐབས་བབས་ཕྲུ་གུའི་གནས་ཚད་ལ་གཞིགས་ཏེ་སྐྱབས་འགྲོ་དང༌། མི་དགེ་བཅུ། བདེན་བཞི། ལས་འབྲས། མཛད་པ་བཅུ་གཉིས་སོགས་ནང་དོན་རིག་པའི་བསམ་སྤྱོད་ཀྱི་བསླབ་པ་རྣམས་དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་སྒོ་གསུམ་གྱི་ཉམས་ལེན་དང་སྦྱར་བའི་སློབ་སྟོན་གནད་སྨིན་ཡོང་ཐབས་བྱ་རྒྱུ་བཅས། མདོར་ན། གཞི་རིམ་སློབ་གྲྭའི་རིགས་ལམ་སློབ་ཚན་ནི་རྩོད་པའི་ནུས་རྩལ་ཁོ་ན་ཙམ་མ་ཡིན་པར། རིགས་ལམ་གྱི་ནུས་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་ནང་ཆོས་དང་རིག་ཚན་གཞན་ལ་ཐོས་པས་གོ་རྒྱ་བསྐྱེད་པ་དང༌། དཔྱད་པས་བརྡར་ཤ་གཅོད་པ། ལེགས་ཉེས་དབྱེ་འབྱེད་ཀྱི་ཤེས་རབ་བསྐྱེད་པ་བཅས་རིགས་ལམ་སྦྱོང་བརྡར་དང་སློབ་ཚན་འཆད་འཁྲིད་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་སྒོ་ནས་སློབ་ཁྲིད་བྱ་དགོས།
    གཞི་རིམ་བར་མའི་རིགས་ལམ་དང་ནང་ཆོས་ཀྱི་བསླབ་གཞིའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་གཤམ་གསལ།

    འཛིན་རིམ་དྲུག་པའི་རིགས་ལམ་དང་ནང་ཆོས།

རིགས་ལམ།
ཀ) རྟགས་གསལ་རྩོད་གཞི་སོགས་བསྡུས་གྲྭའི་སྔོན་འགྲོའི་ཐ་སྙད་དང་ཤེས་བྱ།
ཁ) གཞི་གྲུབ་ཀྱི་རྣམ་གཞག
ག) ཕྱིའི་སྐྱེ་མཆེད།
ང) ཁ་དོག་དཀར་དམར།

ནང་ཆོས།
    ༡)   མཛད་པ་བཅུ་གཉིས།
    ༢)  སྐྱབས་འགྲོ་དང་སེམས་བསྐྱེད།
    ༣)  སྲིད་པ་འཁོར་ལོའི་དཔེ་རིས་ངོ་སྤྲོད།
    ༤)  མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་གི་ཕན་ཡོན།
    ༥)  ཕྱག་དང་མཆོད་པ་འབུལ་ཚུལ་དང་ཕན་ཡོན་སྐོར། 

 འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་རིགས་ལམ་དང་ནང་ཆོས།

རིགས་ལམ།
    ཀ) སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག
    ཁ) རྒྱུ་འབྲས་ཆུང་ངུའི་རྣམ་གཞག
    ག) རྒྱུ་འབྲས་ཆེ་བའི་རྣམ་གཞག
    ང) རྐྱེན་བཞི།

ནང་ཆོས།
    ༡) དལ་འབྱོར་རྙེད་དཀའ་དང་འཆི་བ་མི་རྟག་པའི་སྐོར།
    ༢) བདེན་པ་བཞི་ངོ་སྤྲོད།
    ༣) ལྷ་ཆོས་དགེ་བ་བཅུ་དང༌། མི་ཆོས་གཙང་མ་བཅུ་དྲུག་ངོ་སྤྲོད།
    ༤) གཡུང་དྲུང་བོན་དང༌། བོད་ཀྱི་ཆོས་རྒྱུད་ཆེན་པོ་བཞི་བཅས་ངོ་སྤྲོད།
    ༥) བློ་སྦྱོང་བསྡུས་འཁྲིད།  

 འཛིན་རིམ་བརྒྱད་པའི་རིགས་ལམ་དང་ནང་ཆོས།

རིགས་ལམ།
    ཀ) མཚན་མཚོན་གྱི་རྣམ་གཞག
    ཁ) ཡུལ་དང་ཡུལ་ཅན།
    ག) ཐལ་འགྱུར་གྱི་རྣམ་གཞག

ནང་ཆོས།
    ༡) འཁོར་བའི་ཉེས་དམིགས་དང་ངེས་འབྱུང་སྐོར།
    ༢) ལས་འབྲས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་རགས་བསྡུས།
    ༣) ཐེག་ཆེན་དང་ཐེག་དམན་གྱི་ཁྱད་པར་སྐོར།
    ༤) བློ་སྦྱོང་བསྡུས་པ།

༥་༣    སྐད་ཡིག་གཉིས་པ། ཨིན་ཇིའི་སྐད་ཡིག

    གཞི་རིམ་བར་མའི་ཨིན་ཡིག་སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་ཐབས་ལམ་དང༌། ནང་དོན། ཁོར་ཡུག་སྐྲུན་སྟངས་བཅས་སྐད་ཡིག་གཉིས་པའི་ངོ་བོར་བཞག་སྟེ་ཚད་ལྡན་སློབ་སྟོན་བྱེད་དགོས།
    སྐད་ཡིག་གཉིས་པ་ཨིན་ཡིག་སློབ་ཚན་ནི་ཉིན་ལྟར་དངོས་གཞིའི་ཚོགས་ཐུན་༡ ལས་མ་ཉུང་བ་ངེས་པར་གོ་སྒྲིག་དགོས་རྒྱུ།
    བསླབ་གཞིའི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་ནི་ཀློག་པ་དང༌། ཉན་པ། འཆད་པ། འབྲི་བ་བཅས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་ནུས་རྩལ་བསྐྱེད་བསྲིང་གིས་བྱང་ཚད་ལྡན་པ་ཡོང་ཐབས་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་པ་གཤམ་གསལ།

Curriculum framework of English as second language for Middle Tibetan Schools (Class VI-VIII)

The goal of teaching English as a second language to the Tibetan children should be the development of the following aspects of the language:
    1.     Listening Skill
    2.     Speaking Skill
    3.     Reading Skill
    4.     Writing Skill
    5.     Vocabulary Enrichment    
    6.     Language Usage (Grammar)
    
Recommended Materials
    1.     Folktales’ from Tibet and other countries
    2.     Biographies of great people of Tibet and other countries
    3.     Festivals of Tibet and other countries
    4.    Great Speeches of Great Persons of Tibet and others
    5.     Physical Features of Tibet and Life of a Tibetan Nomad
    6.     The description of Tibetan National Flag and Tibetan National Emblem
    7.     Universal Responsibility and Compassion
    8.     Environments and Global Warming
    9.     Issue related to adolescence
    10.    Adventures and Imaginations
    11.     Games and Sports
    12.     Mass Media    
    13.     Health and Reproductive Health
    14.     Proverbs and sayings, idioms and phrases in Tibetan and English (Translation of English proverbs and sayings into Tibetan and vice versa.)

1. Listening Skill:  
    Listening is the first and the foremost skill to be developed. This is the skill with which we first learned our mother tongue. Just as a child learns his mother tongue without much effort, English, the language to be learned, as a second language should be taught first by making the children do a lot of listening in the target language. Repeated listening to great speeches, poems and commentaries by native speakers will surely help the students learn English effectively and accurately.
    a)    To be able to receive or understand, appreciate and to respond when others speak, read or tell stories or (news, movies, jokes etc.)
    b)     To be able to understand announcements made in the target language at different places
    c)     To be able to listen attentively and repeat and respond to what is said or asked

Recommended Techniques, Methods and Activities    
    a)     Listening to teachers’ model reading using correct vocal and facial expressions, enunciations and punctuations
    b)     Listening to stories from tapes
    c)     Watching children’s movies and cartoons in the target language
    d)     Listening to English songs from tapes, speeches by great speakers
    f)     Understand and interpret messages conveyed in person or by telephone
    g)     Listening to a talk or conversation and understand the topic and main points
        
2. Speaking Skill:
    “Speech is the language.” Students must be given ample opportunities for communicative activities for a real language learning. The students must be able to express their ideas orally in speech.
    a)     To make the students able to produce their own dialogues in the target language
    b)     To be able to exchange his or her ideas with their peers
    c)     To be able to carry out brief conversations involving seeking/giving information
    d)     To be able to articulate individual/personal responses effectively
    e)     To enable them to use language and vocabulary appropriately in different context and social encounters
    f)     To be able to narrate simple experiences, describe objects and people, report events
    g)     To be able to speak accurately with appropriate pauses and with clarity/ sentence stress to be intelligible in familiar social context
    h)     To speak descriptively and freely and with clarity
    i)     frame questions to get the desired response and respond appropriately to questions asked

Recommended Methods, Techniques and Activities
a)     Using plays scripts repeatedly to acquaint the students in the dialogues and thereby unintentionally learning the dialogues by heart gradually and to use them at the right situations in real life
b)     Give characters to students in pairs, examples, one student as the doctor and the other as a patient and to make them do a role-play
c)     Discussions, debates on given topics,
d)     Making certain zones in the school campus as “English Speaking Zones”. For example, the library or the computer room or the school office, can be made the English Speaking Zone, where whoever lands in that zone must speak English.
e)     The English teachers must teach English in English without translation in other languages. The concerned teachers must make his or her principle to speak in English with his or her students both in and outside the class or wherever they meet their students.  
3. Reading Skill:
    Reading being a receptive skill, the students must be able to read the prints in the books fluently and to understand what is read and be able to share them with others. Reading skill is a skill to be inculcated in children so as to keep them abreast with the happenings of the world.
a)     To be able to read and enjoy any reading materials in the target language,
b)     To be able to use dictionaries and be able to get the meanings correctly
c)     To be able to use his or her critical/thinking faculty to read between the lines and go beyond the text
d)     To be able to use his or her proficiency in the target language to explore and study other areas of knowledge through print and -non print media
e)     To be able to read labels, billboards, signboards and instructions given on packed food items, products etc.
f)     The learner should be able to use a dictionary and other materials available in the library and elsewhere, access and collect information through making and taking down notes   etc.
g)     anticipate and predict what will come next in the text
h)     to identify the difference in meanings between figurative language and literal meanings.

Recommended Methods, Techniques and Activities
a)     Daily Silent Reading for ten minutes or more at the beginning of the class    
b)     Daily reading of news and articles, poems, jokes, announcements etc. during the morning assembly by three or four students
c)     Reading Time for the whole school at any time of the day

4. Writing Skill:
    Writing skill is the most complex skill. The students need a lot of help and guidance in developing their writing skill. So as to do this, the teachers must make them write consistently and regularly. And the marking of the students’ writings should be based on error analysis, one mistake at a time.
a)     Be able to negotiate their own learning goals and evaluate their own progress, edit, revise, review their own work.
b)     Be able to write simple messages, invitations, short paragraphs, letters (formal and informal), applications, simple narratives and descriptive pieces .
c)     Be able to write creatively and to write stories, adapt play scripts etc.
d)     recode information from one text type to another (e.g. diary entry to letter, advertisement to report, diagram to verbal form, diagram to story writing, comic strip or dialogue to story writing etc.
e)     summarizing stories and essays

Recommended Activities
a)     Writing letters, invitations, advertisements, slogans, short stories, essays, comics, notices, instructions, script writing etc.
b)     Dictations and spelling tests
c)     Daily writing for 2-3 minutes at the beginning of the class
d)     Diary entry
e)     Composing poems using simple devices like simile, rhyme scheme, alliteration, refrain, and repetition only.

5. Vocabulary Enrichment:
    Vocabulary is the currency of communication. Without vocabulary , there will be no communication. So it is crucial for teachers to develop children’s vocabulary.
a)     able to communicate with others using correct and appropriate words in different contexts, situations and social encounters
b)     to enable students  to learn the difference in  usage of formal and informal words, slangs,
c)     to learn the antonyms, synonyms, homophones, homonyms etc,     
d)     a child should have rich vocabulary to communicate with others and this can be enriched by teaching word origins and etymology, word formation, spellings, combining forms, the affixes (prefixes and suffixes), numbers, genders, etc.

Recommended Methods, Techniques and Activities
a)     Studying new words by reading and listening to English, reading newspapers, magazines, fictions and nonfictions, listening to native speakers speaking, listening to radio and TV news (BBC World Service), watching TV cable/subtitled, music or other cassettes, etc.
b)     Making the students use dictionaries to look for meanings of new words to enrich their bank of vocabulary
c)     The students should be introduced to a notebook called “My Own Dictionary” and to write the new words and their meanings in that book.
d)     Teaching the students one-word substitution to help them write better.

6. Language and Usage (Grammar):
    Grammar is the rule of learning a language. If Grammar is taught in isolation without context, there is no language learning. Grammar should be taught in context with reading materials like prose, poetry, drama etc. Class VI-VIII students must be able to use the following grammar rules thoroughly so as to use the four language skills effectively and accurately:
    a)     determiners               
    b)     modal auxiliaries
    c)     connectives
    d)     active and passive voice
    e)     parts of speech    
    f)     reported speech
    g)     tenses

Recommended Methods and Techniques    
a)     Filling in gaps with missing determiners and parts of speech
b)     Dialogue Completion
c)     Cloze activities
d)     Rearranging jumbled sentences
e)     Using cutout picture heads and to write dialogues in bubbles

༥་༡་༤    སྐད་ཡིག་གསུམ་པ།

    ཤེས་ཡོན་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་དགོངས་དོན་བཞིན་གཞི་རིམ་བར་མའི་སྐབས་སུ་སྐད་ཡིག་གསུམ་པ་སློབ་གྲྭའི་གནས་ཡུལ་ས་ཁུལ་གྱི་སྐད་ཡིག་གམ་ཧིན་དི་གང་རུང་ཞིག་བརྗོད་ཀློག་གཉིས་གཙོ་བོར་གྱུར་པའི་སློབ་སྟོན་བརྒྱུད། སློབ་ཕྲུག་རྣམས་དུས་རྒྱུན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་བཀོལ་སྤྱོད་རང་རྐྱ་འཕེར་ངེས་ཤིག་ཡོང་བའི་བསླབ་གཞི་འདེམས་གསེས་ཀྱིས་སློབ་ཁྲིད་བྱ་རྒྱུ།

༥་༢    རྩིས་རིག

    རྩིས་རིག་ནི་ཉིན་རེའི་འཚོ་བའི་བྱེད་སྒོ་དང་དབྱེར་མེད་དུ་གནས་པའི་ཆེས་སྤྲོ་སྣང་ལྡན་ཞིང་བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་ཆེ་བའི་བསླབ་གཞི་ཞིག་ཡིན། གཞི་རིམ་བར་མའི་རྩིས་རིག་བསླབ་གཞི་དེ་སློབ་མའི་འཚོ་བའི་ལག་ལེན་དང་མ་འོངས་མདུན་ལམ་ལ་དམ་པོར་འབྲེལ་ཞིང༌། བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་ལྡན་པ་བཅས་གཙོ་འདོན་བྱ་དགོས།
    རྩིས་རིག་གི་གོ་དོན་དང་གཞུང་ལུགས་རྣམས་སློབ་མའི་རྒྱུན་གཏན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་བྱ་དངོས་དང༌། ཉམས་མྱོང་དཔེ་གཞིར་བཀོད་པའི་སྒོ་ནས་བཀྲལ་ཏེ། དངོས་ཡོད་དང་སྦྱར་ནས་འགྲེལ་བརྗོད་དང༌། བགྲོ་གླེང༌། མཉམ་ལས། མཇུག་འབྲས་བཅས་ཁ་ཡོད་ལག་ཡོད་ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་ཡོང་ཐབས་བྱ་དགོས།
    རྩིས་རིག་བསླབ་གཞིའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་རྩིས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སློབ་སྦྱོང་བྱ་རྒྱུ་ཙམ་མ་ཡིན་པར། དེ་ལས་ལྷག་པར་རྩིས་རིག་གི་བྱེད་སྒོ་བརྒྱུད་སློབ་མའི་རྒྱུད་ལ་རང་སྟོབས་ཀྱི་བསམ་གཞིགས་དང༌། རིགས་འདེད། རྗེས་དཔག དཀའ་རྙོག་སེལ་བའི་ནུས་རྩལ་སོགས་བློའི་ནུས་པ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་བའི་ཆེད་དུ་ཡིན་སྟབས། གཞི་རྩའི་དམིགས་ཡུལ་དེ་ངེས་པར་དམ་འཛིན་བྱ་དགོས།
    བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྲངས་ཀྱི་རྩི་ཐབས་དང༌། རབ་བྱུང་དང་ལོ་རྟགས། ལོ་ཟླ་ཉིན་ཞག་རྩི་ཚུལ་དང་ལོ་ཐོ་ལྟ་སྟངས། ལོ་རྒྱུས་སྐབས་ལོ་ཚིགས་རྩི་ཚུལ། རབ་ལོ་དང་ཕྱི་ལོ་ཕབ་སྒྱུར་སོགས་རྒྱུན་སྤྱོད་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་ནང་དོན་ཟབ་ཚད་ཅི་འགབས་རྩིས་རིག་བསླབ་གཞིའི་ནང་སྐབས་བསྟུན་འཇུག་ཐབས་བྱ་རྒྱུ།
    གཞི་རིམ་བར་མའི་རྩིས་རིག་བསླབ་གཞི་འཁྲིད་སྟོན་ཆེད་བདུན་རེར་དངོས་གཞིའི་ཚོགས་ཐུན་༦ ལས་མ་ཉུང་བ་དགོས་པ་དེ་ཚོ་ཞོགས་པའི་དུས་ཚོད་ཁོ་ནར་གོ་སྒྲིག་ཡོང་ཐབས་བྱ་དགོས།
    གཞི་རིམ་བར་མའི་རྩིས་རིག་བསླབ་གཞིའི་ནང་དོན་རྣམས་གྲངས་ཀྱི་མ་ལག་དང༌། སྡུར་ཚད་དང་བརྒྱ་ཆ། ཚབ་རྩིས། དབྱིབས་རྩིས། སྡོམ་རྩིས་རིག་པའི་སྔོན་འགྲོའི་ཤེས་བྱ། བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩི་ཐབས་ལག་ལེན་བཅས་སྡེ་ཚན་དྲུག་ཏུ་དབྱེ་ནས་བཀྲལ་བ་གཤམ་གསལ།

འཛིན་རིམ་དྲུག་པའི་རྩིས་རིག

ཀ)    གྲངས་ཀྱི་མ་ལག་སྐོར།

• རང་བྱུང་གྲངས་དང་ཧྲིལ་གྲངས། རིལ་གྲངས་(Integers)བཅས་ཀྱི་གོ་དོན་དང་ཁྱད་པར། སྤྱོད་སྒོ་བཅས་ལ་གོ་བ་ངེས་ཤིང༌། རིལ་གྲངས་ཀྱི་གོ་རིམ་དང༌། དེ་དག་གྲངས་ཐིག་ཐོག་མཚོན་ཐབས། ཐབས་བཞིའི་རྩི་ཐབས་སོ་སོའི་ཁྱད་ཆོས། གུག་རྟགས་ཡོད་པའི་རིལ་གྲངས་ཀྱི་ཐབས་བཞིའི་མཉམ་བསྲེས་རྩི་ཐབས་བཅས་ཀྱི་སྐོར།
• བགོད་གྲངས་དང་ལྡབ་གྲངས་སྐོར་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད། གྲངས་ཀ་ཧྲིལ་པོར་བགོ་ཐུབ་མིན་ཚོད་དཔག་དང་རྩིས་རྒྱག་གི་བྱང་རྩལ་གོང་མཐོར་གཏོང་ཐབས།

ཁ)    སྡུར་ཚད་དང་བརྒྱ་ཆ།

•  བརྒྱ་ཆ་དང་སྡུར་ཚད་(Ratio)ཀྱི་གོ་དོན་དང༌། ཁྱད་ཆོས། ཕབ་སྒྱུར་བཅས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད། རྒྱུན་གཏན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ལག་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་རྙོག་སེལ་ཐབས།
• དུས་རྒྱུན་ཚོང་ལས་དང་དངུལ་སྤྲོད་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་ཕྱིར་བཙོངས་རིན་གོང་དང་མ་གནས་རིན་གོང༌། ཁེ་དང་གྱོང་བཅས་ཀྱི་རྩི་ཐབས་དང་བཀོལ་སྤྱོད།

 
ག)    ཚབ་རྩིས་ཀྱི་སྐོར།

• ཚབ་རྩིས་ཀྱི་ངོ་སྤྲོད་དང༌། ཚབ་རྩིས་ཀྱི་ཚུལ།(Expression)གྲངས་ཚུལ་ཕན་ཚུན་སྡོམ་འཐེན། རྒྱུ་གཅིག་ཐེངས་གཅིག་གི་མཉམ་བྱ་འགྲོལ་ཐབས་བཅས་ལ་གོ་བ་འཕེར་བའི་སྒོ་ནས་དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་དཀའ་རྙོག་རྣམས་སྟབས་བདེའི་ཚབ་རྩིས་ཚུལ་དུ་ཕབ་སྒྱུར་གྱིས་སེལ་ཐབས་སྐོར་ལ་དམིགས་བསལ་ཤུགས་སྣོན་དགོས་རྒྱུ།

ང)    དབྱིབས་རྩིས་སྐོར།

• དབྱིབས་རྩིས་ཀྱི་རྩ་བའི་གོ་དོན་དང༌། ཚེག་དང༌། ཐིག ཐིག་དུམ། ཟུར། འཕྲེད་ཐིག མཉམ་འགྲོ་ཐིག གསེག་ཐིག ཟུར་གསུམ། མཐའ་བཞི། སྒོར་དབྱིབས་བཅས་ཀྱི་གཞི་རྩའི་གོ་དོན་དང་གྲུབ་ཆ། དབྱེ་བ། ཁྱད་ཆོས། འབྲི་ཚུལ་དང་འཇལ་ཚུལ་བཅས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་ཤེས་བྱ།
• མཐའ་འཁོར་རིང་ཚད་དང་རྒྱ་ཁྱོན་གྱི་གོ་དོན་དང་ཁྱད་ཆོས། རྩིས་རྒྱག་ཐབས་རྩལ་བཅས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད་རྒྱུན་གཏན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་གྲུ་བཞི་ནར་མོ་དང་ཁ་གང་མའི་རྒྱ་ཁྱོན་དང་མཐའ་འཁོར་རིང་ཚད་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་རྙོག་སེལ་ཐབས།

ཅ)    སྡོམ་རྩིས་རིག་པའི་སྔོན་འགྲོའི་ཤེས་བྱ།

• གྲངས་ཐོ་བསྡུ་རུབ་དང༌། བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པའི་ལམ་ནས་བརྙན་པར་ཐིག་རིས་དང༌། དྲ་མིག་ཐིག་རིས་འབྲི་སྤྱོད་ཀྱི་གཞི་རིམ་ཤེས་བྱར་སྦྱངས་བརྩོན་བྱས་པ་བརྒྱུད། གྲངས་ཀ་མང་པོ་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་རྙོག་རྣམས་ཐིག་དང་རི་མོའི་སྒོ་ནས་མཚོན་ཐབས་དང་སེལ་ཐབས་བྱེད་པའི་ནུས་རྩལ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་དགོས།

ཆ)    བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩི་ཐབས་ལག་ལེན།
    བོད་ལུགས་གྲངས་ཀ་དང་གྲངས་གནས་འབྲི་ཀློག་སོགས་ལ་བསྐྱར་སྦྱོང་སོང་བ་བརྒྱུད། ལོ་རྟགས་དང་འབྱུང་བ། རབ་བྱུང་རྩི་ཚུལ་བཅས་ངོ་སྤྲོད་བྱས་ཏེ། དུས་རྒྱུན་ལག་ལེན་འཕེར་བ་བྱ་རྒྱུ།

འཛིན་རིམ་བདུན་པའི་རྩིས་རིག

ཀ    གྲངས་ཀྱི་མ་ལག་སྐོར།

• ལུགས་ལྡན་གྲངས།(Rational Number)ཀྱི་གོ་དོན་དང༌། རྩི་ཐབས། ཁྱད་ཆོས། གྲངས་ཐིག་ཐོག་མཚོན་ཐབས། ལུགས་ལྡན་གྲངས་གྲངས་ཆ་དང་སིལ་གྲངས་ཐོག་མཚོན་སྟངས་གནད་བསྡུས་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པ་བརྒྱུད། རྒྱུན་གཏན་ལུགས་ལྡན་གྲངས་ཀྱི་སྤྱོད་སྒོ་དང་བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་ནུས་པ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་རྒྱུ།
• སྟོན་གྲངས་དང༌། སྟོན་གྲངས་ཕོ། སྟོན་གྲངས་ཀྱི་ངེས་སྲོལ་བཅས་སྐོར་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད། གྲངས་ཀ་ཆེན་པོ་དང་ཆུང་ངུ་སྟོན་གྲངས་ཐོག་མཚོན་སྟངས་ཀྱི་ནུས་རྩལ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་རྒྱུ།

ཁ)    ཚབ་རྩིས་ཀྱི་སྐོར།

• ཚབ་རྩིས་ཀྱི་ཚུལ།ར(Algebraic Expressions)དང༌། ཚན་རྐྱང་ཚུལ། ཉིས་ཚན་ཚུལ། སུམ་ཚན་ཚུལ་བཅས་ལ་གོ་བ་ཆགས་པ་བྱས་ཏེ། དེ་དག་གི་རྩིས་རྒྱག་དང་སྤྱོད་ཚུལ།
• ཚབ་རྩིས་ཚུལ་གཉིས་སམ་དུ་མའི་སྒྱུར་རྩིས་ཁྲོད་སྤྱིའི་རྐྱེན་ཚུལ་དབྱེ་ཕྲལ།(Factorization) ཚན་པ་བསྐྱར་སྒྲིག་བཅས་ཀྱི་རྒྱུན་སྤྱོད་རྐྱེན་ཚུལ་དབྱེ་ཕྲལ་བྱེད་ཚུལ་དང༌། ཚན་རྐྱང་ཚུལ་གྱི་སྤྱིའི་རྐྱེན་ཚུལ་(Common Factor)འཚོལ་ཐབས། དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ཁྲོད་མ་ཤེས་པའི་གྲངས་ཡིག་འབྲུས་མཚོན་ཏེ་རྒྱུ་གཅིག་ཐེངས་གཅིག་གི་མཉམ་བྱ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་ཏེ་དཀའ་རྙོག་སེལ་བའི་ནུས་རྩལ་བསྐྱེད་བསྲིང༌།

ག)    སྡུར་ཚད་དང་བརྒྱ་ཆ།

• སྡུར་ཕྲེང་དང་རྐྱང་པའི་རྩི་ཐབས་སྤྱད་དེ་ལུགས་མཐུན་འགྱུར་ཆ་(Direct Variation)དང་ལུགས་ལྡོག་འགྱུར་ཆ་(Inverse Variation)བཅས་ཀྱི་གོ་དོན་སྤྱོད་སྒོ་ཤེས་པར་བྱས་པ་བརྒྱུད། རྒྱུན་གཏན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་རྩིས་ཀྱི་འགྱུར་ཆའི་གནས་བབ་རྟོགས་པའི་སྒོ་ནས་དཀའ་རྙོག་སེལ་བའི་ནུས་རྩལ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་རྒྱུ།
• བརྒྱ་ཆའི་གོ་དོན་དང་སྤྱོད་ཚུལ་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད་དུས་རྒྱུན་ཚོང་ལས་ཁྲོད་ཁེ་གྱོང་དང༌། མ་དངུལ། སྐྱེད་ཀ་རྐྱང་པ་བཅས་དང་འབྲེལ་བའི་དངུལ་གཏོང་ལེན་གྱི་དཀའ་རྙོག་སེལ་བའི་ནུས་རྩལ་གོང་མཐོར་གཏོང་བ།

ང)    དབྱིབས་རྩིས་སྐོར།

• དབྱིབས་རྩིས་ཁྲོད་ཐིག་དུམ་དང༌། ཆ་ཟུར། ཆ་ཐིག་དང༌། མཉམ་འགྲོ་ཐིག་དང་འཕྲེད་ཐིག་གིས་གྲུབ་པའི་ཟུར་ཚད་སྐོར། ཟུར་གསུམ་དབྱིབས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་འབྲི་ཚུལ། ཚད་འཇལ་སོགས་གཞི་རྩའི་ཤེས་བྱ།
• ཕྱོགས་གསུམ་ལྡན་གྱི་དབྱིབས་གཟུགས་མི་འདྲ་བ་ཁག་གི་གྲུབ་ཆ་དང་ཕྱོགས་མི་འདྲ་བའི་མངོན་ཚུལ་སྐོར།
• མཉམ་འགྲོ་མཐའ་བཞི་མ་དང་ཟུར་གསུམ་དབྱིབས་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་འཚོལ་སྟངས་དང༌། སྒོར་དབྱིབས་ཀྱི་མཐའ་འཁོར་རིང་ཚད་དང་རྒྱ་ཁྱོན་འཚོལ་སྟངས་བཅས་རྒྱུན་གཏན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཚུལ་བཅས་ཤེས་པར་བྱ་བ།

ཅ)    སྡོམ་རྩིས་རིག་པའི་སྔོན་འགྲོའི་ཤེས་བྱ།

• དེ་སྔ་བསླབས་ཟིན་པའི་སྡོམ་རྩིས་རིག་པའི་གཞི་རིམ་གྱི་ཤེས་བྱ་བརྙན་པར་ཐིག་རིས་དང༌། དྲ་མིག་ཐིག་རིས་སྐོར་གྱི་ཤེས་བྱ་སྔར་ལས་ལྷག་ཙམ་སྦྱངས་པ་བརྒྱུད། དུས་རྒྱུན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་གྲངས་ཀ་ཆེན་པོ་དང་མང་པོའི་རིགས་ཀྱི་དཀའ་རྙོག་སེལ་ཐབས་སྤྱི་དང༌། ཁྱད་པར་ཆ་སྙོམས་(Mean)དང༌། དཀྱིལ་གྲངས།(Median) བྱིངས་གྲངས་(Mode)བཅས་ཀྱི་འཚོལ་ཐབས་དང༌། དཀའ་རྙོག་གནས་སྟངས་རྣམས་ཐིག་དང་རི་མོའི་སྒོ་ནས་མཚོན་ཐབས་བྱེད་པའི་ནུས་རྩལ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་དགོས།

ཆ)    བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩི་ཐབས་ལག་ལེན།

    རབ་བྱུང་དང་ཕྱི་ལོའི་བྱུང་ཚུལ་དང་ཕན་ཚུན་ཕབ་སྒྱུར་བྱེད་སྟངས། བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩིས་རིག་ཁྲོད་སྡོམ་རྩིས་དང་འཐེན་རྩིས་ངོ་སྤྲོད་བཅས་ཀྱི་རྨང་གཞིའི་ཐོག དཀར་རྩིས་དང་ནག་རྩིས་རིག་པ་དང་དེའི་དགེ་ཕན་སྐོར་ངོ་སྤྲོད་ཉུང་བསྡུས་བྱ་རྒྱུ།

འཛིན་རིམ་བརྒྱད་པའི་རྩིས་རིག

ཀ)    གྲངས་ཀྱི་མ་ལག་སྐོར།

• ཉིས་སྒྱུར་གྲངས་དང༌། སུམ་སྒྱུར་གྲངས་ངོ་སྤྲོད། གྲངས་ཀ་ཉིས་སྒྱུར་དང་སུམ་སྒྱུར་གཏོང་ཐབས་གཞན། ཧྲིལ་གྲངས་དང་སིལ་གྲངས། ལུགས་ལྡན་གྲངས་བཅས་ཀྱི་ཉིས་སྒྱུར་གཞི་དང་སུམ་སྒྱུར་གཞི་འཚོལ་ཐབས། སྟོན་གྲངས་ཕོ་མོ་གཉིས་དང་སྟོན་གྲངས་ཀྱི་ངེས་སྲོལ་བཅས་སློབ་ཚན་དུ་འཇོག་རྒྱུ།

ག)    ཚབ་རྩིས་ཀྱི་སྐོར།

• གཏན་མཚུངས་(Identities)སམ་ཚབ་ཚུལ་གྱི་གོ་དོན་དཔེ་རིས་བརྒྱུད་གོ་རྟོགས་ཡོད་པའི་སྒོ་ནས། གཏན་མཚུངས་ཀྱི་ངེས་སྲོལ་ལས།

    ༡། (a + b)2  = a2 + 2ab + b2
    ༢། (a – b)2  = a2 – 2ab +  b2
    ༣། (a + b)(a – b) = a2 – b2
    ༤།  (x + a)(x + b)  = x2 + (a +  b)x + ab    བཅས་དཔེ་རིས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བཤེར་རྩིས་རྒྱག་སྟངས་བཅས་ཚབ་རྩིས་ཀྱི་གཞི་རྩའི་ནུས་རྩལ་སྐྱེད་སྲིང་བྱ་རྒྱུ།

• དེ་སྔ་བསླབས་ཟིན་པའི་ཚན་རྐྱང་ཚུལ་དང་ཉིས་ཚན་ཚུལ་གྱི་རྨང་གཞིའི་ཐོག རྐྱེན་ཚུལ་དབྱེ་ཕྲལ་གྱི་ལམ་ནས་ཚན་རྐྱང་ཚུལ་དང་ཉིས་ཚན་ཚུལ་གྱིས་ཚན་མང་ཚུལ་ལ་བགོད་རྩིས་རྒྱག་སྟངས་སྐོར་བཅས་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱས་པ་བརྒྱུད། སློབ་ཕྲུག་ཚོའི་ཚབ་རྩིས་ཀྱི་རྩིས་རྒྱག་དང་གྲངས་ཚུལ་སྟབས་བདེ་བཟོ་བའི་ནུས་རྩལ་གོང་མཐོར་གཏོང་རྒྱུ།
• རྒྱུ་གཅིག་ཐེངས་གཅིག་གི་མཉམ་བྱ་(Linear Equation)སྤྱད་དེ་དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་དཀའ་རྙོག་སེལ་ཐབས།

ཁ)    སྡུར་ཚད་དང་བརྒྱ་ཆ།

• དུས་རྒྱུན་ཚོང་ལས་ཁྲོད་ཁེ་གྱོང་དང༌། གཅོག་ཆ། སྐྱེད་ཀ་སྦྲགས་མ་བཅས་རྩིས་རྒྱག་གི་གོ་དོན་དང་ནུས་རྩལ་གོང་མཐོར་བཏང་བ་བརྒྱུད། དུས་རྒྱུན་ཚོང་ལས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་རྙོག་སེལ་ཐབས་སྐོར།

ང)    དབྱིབས་རྩིས་སྐོར།

• དབྱིབས་རྩིས་ལས་མཉམ་འགྲོ་ཐིག་དང༌། མཐའ་བཞི་དབྱིབས་དམིགས་བསལ་ཅན། སྒོར་དབྱིབས་སོགས་ཀྱི་གྲུབ་ཚུལ་དང་འབྲི་ཚུལ། ཤེས་བྱ་དེ་དག་ལ་བརྟེན་ནས་ཁ་གང་གཟུགས་དང༌། གྲུ་ནར་གཟུགས། ཀ་ཟླུམ་གཟུགས་བཅས་ཀྱི་ངོས་ཀྱི་རྒྱ་ཁྱོན་དང་བོངས་ཚད་འཚོལ་སྟངས་དང་ལག་ལེན་སྐོར།
• ཕྱོགས་གསུམ་ལྡན་ཀྱི་དབྱིབས་གཟུགས་མི་འདྲ་བ་ཁག་གི་གྲུབ་ཆ་དང༌། གྲུབ་ཆ་མི་འདྲ་བ་ཁག་གི་འབྲེལ་བ་དང་དེ་དག་ལས་བྱུང་བའི་བཤེར་རྩིས་མན་ངག(F + V – E = 2) ཕྱོགས་མི་འདྲ་བའི་མངོན་ཚུལ་སྐོར།

ཅ)    སྡོམ་རྩིས་རིག་པའི་སྔོན་འགྲོའི་ཤེས་བྱ།

• དེ་སྔར་བསླབས་ཟིན་པའི་བརྙན་པར་ཐིག་རིས་དང༌། དྲ་མིག་ཐིག་རིས་བཅས་སྡོམ་རྩིས་རིག་པའི་གཞི་རིམ་གྱི་ཤེས་བྱའི་རྨང་གཞི་ཐོག ཚན་སྒྲིལ་ཟློས་ཕྱོད་ཁྱབ་ཚད་རེའུ་མིག་(Grouped Frequency Distribution Table)བསླངས་གཟུགས་བཀོད་རིས་དང༌། (Histograms) སྒོར་དབྱིབས་བཀོད་རིས།(Pie Graph) ཐིག་དུམ་བཀོད་རིས།(Line Graph) དྲང་ཐིག་བཀོད་རིས།(Linear Graph) བཅས་ཀྱི་གོ་དོན་དང་ཐབས་རྩལ་ཁག་དུས་རྒྱུན་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་དངོས་བྱུང་གྲངས་ཐོ་གང་ཐུབ་སྤྱད་དེ་ངོ་སྤྲོད་དང་རྩིས་རྒྱག་ལག་ལེན་ཡོང་ཐབས་བྱ་རྒྱུ།

ཆ)    བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩིས་རིག
    བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ལོ་ཟླ་ཉིན་ཞག་རྩི་སྟངས་སྐོར་གྱི་ལོ་ཐོའི་རྣམ་གཞག་རགས་བསྡུས་ངོ་སྤྲོད་བྱས་པ་བརྒྱུད། དུས་རྒྱུན་ལོ་ཐོར་ལྟ་སྟངས་དང༌། ལོ་ཟླ་ཚེས་གྲངས་རྩི་ཚུལ། དུས་ཆེན་ངོས་འཛིན། གཟའ་སྐར་བཟང་ངན་རྩི་སྟངས། སྡོམ་འཐེན་གྱི་རྩི་ཐབས་བཅས་སློབ་སྟོན་དང་སྦྱོང་བརྡར་བྱ་རྒྱུ།

མདུན་ཤོག